Tempotimor (Covalima)-Hanoin hikas ba loron 7 de Setembru 1999 ne’ebé milísia halo torturasaun, violasaun, oho no estraga Timoroan lubuk ida iha munisípiu Covamila, halo sobrevivente sira kontinua trama, maske to’o agora governu seidauk konsidera loron refere.
Tuir sobreviventes trajédia ne’e, Tito Bragansa (Mauputu Maugol) katak, to’o agora sei trauma ho asaun Milísia Mahidi nian ne’ebé halo atake ba sira ho samurai iha suku Lour.
Sobreviventes ne’e konta istória katak, iha dader maizumenus tuku 3:00 madrugada, nia husu ba saudozu Teófilo da Silva no belun Rafael atu sees husi fatin refere, maibé tanba belun Rafael presiza deskansa, nune’e hein ba rai nakaras, maibé derepente de’it milísia sira serku ona fatin ne’ebé sira subar ba.
“Derpenti milísia mai, tamba rona ha’u-nia lian, milísia serku kedan ha’u, nia la’o haleu ba mai, ha’u iha klaran nia seidauk haree ha’u, entaun nia bolu, Hoi se mak ne’e, hatudu an, lae ha’u hodi kilat ne’e tiru ona, nia husu o hakarak mate ka moris, prontu ha’u mós tauk kilat, tanba momentu ne’e ha’u foin tinan 17, tanba nunka rona kilat nia lian,ha’u mós hatudu aan ba nia, maibé nia més sei tauk no hakiduk, tanba nia hanoin ha’u lori buat kroat, maibé nia hare ha’u isin mamuk, Nia hasai samurai reta kedas ha’u-nia rentos ha’u monu, sama tan ha’u, ha’u mos mate ki’ik kedas, durante munutu ruanulu hanesan ne’e, ha’u nia oin mós fali,” dehan Tito ba jornalista sira hanoin hanoin hikas fali trajédia 7 de Setembro ne’e, Tersa (07/09).
Liga ba trajédia ne’e materestu Tito akresenta katak, milísia sira oho no estraga Timoroan ne’ebé lakohi integra ba Indenézia ho maneira sira ne’ebé la merse.
“Milísia ne’e bolu nia kolega sira dehan ida mak ha’u kaer ona ne’e, entaun nia kolega sira hatán, oho de’it ona, ha’u rona hanesan ne’e ha’u-nia iis nakonu fali, haksoit sai iha nia ain, milísia ne’e ta’a tan ha’u nia kanotak, ha’u monu tan, milísia ne’e sama tan maibé atu ta’a tun, ha’u baku nia liman, entaun samurai kona ha’u-nia liman maibé ha’u konsege halai sai, nia duni no ta’a tan ha’u-nia ain, maibé ha’u hali nafatin no duni ha’u la toman, to’o ha’u subar,” katak Tito.
Nia salienta, hafoin ba subar rona Teófilo nia lina katak mate ona.
“Ha’u tama iha kuak laran, la kleur maun Teofilu dehan, Aduh ha’u mate ona” ne’ebé ema oho kedas teófilo iha fatin ne’e, ha’u halai sai husi rai kuak ne’e, sae liu ba buka maluk sira iha foho leten, ha’u ba hasoru sira iha ne’ebá, kalan ne’e, ami konsentra iha area Salasa,” nia konta.
Tito komenta, bainhira liu ona semana ida husi bobonaru parte Odel Gomo ne’ebé “ita-nia veteranus Samba Sembilan rona ha’u kanek, entaun haruka nia estafeta na’in ida mai foti ha’u, ha’u ba Odel Gomon, to’o iha ne’ebá katuas Samba Sembilan mak kura ha’u mós ladiak, tanba kanek grave, katuas Samba Sembilan haruka tradutór ida kontaktu ba forsa Interfet, entaun Interfet mai ho aviaun tun iha kampu Bobonaru, ha’u ba hasoru sira iha ne’ebá, depois lori ha’u ba halo tratamentu iha Darwin Austrália mak rekopera fila fali,” katak Nia.
Maske situasaun liu ona tinan 20, maibé sobreviventes ne’e nafatin iha emosaun triste nian, tanba momentu ne’ebá xike fuan, tanba belun balun mate eh ema oho hanesan animal. Maibé iha aspeitu seluk mate restu ne’e kontente tanba kada tina juventude Zumalai sempre halibur malu hodi halo reflexaun ba loron importante refere iha suku Lour.(*)
